Madasha Iskaashiga Soomaaliya
WAR MURTIYEED
7 Diseembar 2020
Soomaaliya iyo la-hawlgalayaasheeda caalamiga ah ayaa ku kulmay magaalada Muqdisho 7-dii Diseembar 2020 shirkii Madasha Iskaashiga Soomaaliya (SPF). Kaqeybgalayaashu waxay dib u eegeen horumarkii ilaa iyo SPF-dii ugu dambeysay, saameynta Covid-19 Faafida, waxayna ku heshiiyeen mudnaano gaar ah iyadoo la tixgelinayo doorashada dadban ee Federaalka ee soo socota.
Saaxiibada caalamku waxay aqoonsadeen guulaha Soomaaliya iyo horumarka socda ee hirgelinta dib-u-habeynta waaxda amniga, dib uga soo celinta Al-Shabaab dhulkeeda, dib u eegista socda ee Qorshaha Kala-guurka Soomaaliya waxayna soo dhaweysay talo soo jeedinta kulanka Guddiga Amniga iyo Caddaaladda iyo ka go’naanshaha in la qabto saddexdii biloodba mar. ka dib maqnaansho ka badan laba sano, iyo sidoo kale yareynta saameynta COVID-19, qabashada shirarka u dhexeeya DFS iyo wakiillada Somaliland, iyo horumar laga gaarayo deyn cafinta.
Si kastaba ha noqotee, caqabado muhiim ah ayaa weli jira. Horumar deg deg ah ayaa loo baahan yahay si loo xoojiyo dhaqamada dimuqraadiga ah loona ilaaliyo horumarka ku saabsan Dib u eegista Dastuurka ee lagu sameeyay maamulkan. Waxaa sidoo kale loo baahan yahay in la sii wado ka hortagga iyo qoto-dheerida ka dhanka ah Al-Shabaab iyo Daesh iyada oo la adeegsanayo qalab dhameystiran, si loo hubiyo dib u soo kabashada dhaqaalaha iyo koboca (iyo in shaqo abuur loo sameeyo) marka la eego aafada cudurka COVID, si loo dhameystiro dib u eegista. in la hirgeliyo Qorshaha Kala-guurka Soomaaliya (STP), in la dejiyo barnaamijyo wax ku ool ah oo wax looga qabanayo dhibaatooyinka bani’aadamnimada iyo in la xoojiyo adkeysiga, oo ay ka mid yihiin naxdinta la xiriirta cimilada, iyo in la ilaaliyo xuquuqda haweenka iyo gabdhaha iyada oo loo marayo sharci-dejin ku saabsan dembiyada galmada ee u hoggaansamaya kuwa caalamiga ah sharciga xuquuqda aadanaha.
Soomaaliya way ka niyad jabtay inay buuxin weydo hadafkii ahaa in doorasho qof iyo cod ah lagu qabto wareeggan. Si kastaba ha noqotee, Golaha Wadatashiga Qaran waxay gaareen heshiis siyaasadeed oo ah in la qabto doorasho dadban oo waqtigeeda ku dhacda sannadka 2020/2021 waxaana ka go’an in la qabto doorashooyin hal qof iyo hal cod ah sannadka 2024/2025. Si taas loo gaaro, Soomaaliya waxay u heellan tahay horumarka hore, iyada oo loo marayo wadahadal loo dhan yahay, oo ah waddo loo maro doorasho hal qof iyo hal cod ah (OPOV) doorashooyinka federaalka ee 2024/25, oo leh jaangooyooyin iyo qaabab xisaabtan oo ka tarjumaya horumar macno leh, tusaale ahaan doorashooyinka tooska ah ee heer degmo iyo heer dowlad goboleed intaba, iyo sidoo kale in si deg deg ah loo dhiso Maxkamad Dastuuri ah lana xoojiyo Guddiga Madaxa Bannaan ee Doorashooyinka Qaranka. Wadahadalka loo wada dhanyahay ee sii soconaya ee lagu dhisayo heshiiska ku saleysan is afgarad waa lama huraan si loo hubiyo in waqtigii loogu talagalay lagu dhaqan geliyo doorashooyin lagu kalsoonaan karo oo la aqbali karo si loo ilaaliyo dhaqanka Soomaaliyeed ee ah in si nabad ah xukunka lagu wareejiyo
Soomaaliya waxaa ka go’an inay oggolaato isbeddelada aan muranku ka taagnayn ee ku-meel-gaarka ah dastuurka ku-meelgaarka ah ka hor dhammaadka wareegga siyaasadeed ee hadda jira isla markaana la horgeeyo doorashooyinka xulashooyinka wax ka beddelka lagu muransan yahay ee la qaadan karo horraantii meertada siyaasadeed ee soo socota. Soomaaliya sidoo kale waxaa ka go’an inay sii wado geeddi-socodka dib-u-heshiisiinta qaran, iyadoo hubineysa in dhammaan qaybaha bulshada ay matalaan, gaar ahaan haweenka. Saaxiibada caalamku waxay ku heshiiyeen in lasii wado taageerida Soomaaliya ee balanqaadyadan, iyo in laga caawiyo hirgelinta geedi socodka doorashada dadban ee 2020/2021 taas oo lagu gaadhay is afgarad, in si nabdoon loo qabto, waqtigeeda, lana ilaaliyo qoondada haweenka ee 30% ee baarlamaanka iyo qaababka maareynta doorashada.
Beesha caalamku waxay soo dhaweysay dib u soo celinta wadahadaladii u dhaxeeyay madaxda federaalka iyo dowlad goboleedyada taasoo keentay heshiiskii siyaasadeed ee bishii Sebtember ee doorashooyinka dadban. Wadashaqeyntu waa inay noqotaa mid joogto ah, oo socota si loo suurtogeliyo horumarka laga gaarayo sii xoojinta dowlad-goboleedyada federaalka iyo mudnaanta qaranka.
Soomaaliya waxaa ka go’an inay sii waddo geedi socodka wadatashiga ballaaran si loo ballaariyo taageerada STP oo dib loo eegay taasoo gacan ka geysan doonta la socodsiinta UNSC maadaama ay tixgelinayso cusboonaysiinta waajibaadka AMISOM. Saaxiibada caalamku waxay carrabka ku adkeeyeen in ka-wareejinta AMISOM hoggaaminta amniga Soomaaliya ay ku salaysnaato istiraatiijiyad siyaasadeed oo ku lug leh ka-hawlgal joogto ah oo u dhexeeya DFS iyo FMS.
Soomaaliya waxay ogolaatay in la qabto Shirka Abuurista Ciidamada Janaayo 2021 si looga hadlo baahiyaha buuxa ee howlaha kumeelgaarka, oo ay kujiraan kuwa heysta, iyo in la aqoonsado saameynta kheyraad ee STP ee Dowlada iyo saaxiibada caalamka. Soomaaliya iyo saaxiibada caalamka waxay ku heshiiyeen in la sii wado taageerida xilliga kala guurka ee amniga, oo ay ku jiraan dib-u-qaabeynta AMISOM si looga hortago Al-Shabaab loona dardar-geliyo kala-guurka amniga.
Soomaaliya waxay horumar la taaban karo ka sameysay dhaqaalaha, gaar ahaan guul taariikhi ah oo lagu gaadhay iyada oo la raacayo Hindisaha Mashruuca Ceymiska leh ee Dalalka (HIPC) bishii Maarso, kaas oo laga soo qaatay iskaashiga DF iyo DG, waana Calaamad muujinaysa kalsoonida sii kordheysa ee maareynta maareynta maaliyadeed iyo soo saarista dakhliga ee DFS, marxaladdan ayaa soo celisay marin u helidda Soomaaliya ee joogtada ah ee maal-galinta tanaasulka waxayna dalka u horseedday hal tallaabo oo u dhaw cafinta deynta. Iyada oo taageero caalami ah la siiyay, Soomaaliya weli waa ka go’an tahay
